1. Verlies van eetlust
Naarmate de dood nadert, neemt de energiebehoefte af. De persoon begint zich te verzetten tegen eten en drinken of weigert het, en accepteert alleen kleine hoeveelheden flauw voedsel (zoals pap). Vlees, dat moeilijk te verteren is, wordt als eerste geweigerd. Naarmate de dood nadert, kan de persoon moeite hebben met slikken.
Hoe te reageren: Forceer geen voedsel, respecteer de signalen die de persoon afgeeft, zelfs als je overstuur en bezorgd bent over het verlies van interesse in eten. Bied regelmatig kleine stukjes sorbet of ijs aan, of een slokje water. Leg een warme, vochtige doek rond de mond en smeer lippenbalsem om de lippen vochtig en zacht te houden.
2. Overmatige vermoeidheid en slaperigheid
De persoon slaapt het grootste deel van de dag en nacht, terwijl zijn stofwisseling vertraagt en zijn lage voedsel- en drankinname bijdraagt aan uitdroging. Hij wordt moeilijk wakker te maken. De vermoeidheid is zo intens dat de persoon de gebeurtenissen om zich heen niet meer kan bijhouden.
Hoe te reageren: Laat de persoon slapen. Maak hem of haar niet abrupt wakker. Ga ervan uit dat alles wat u zegt gehoord kan worden, want het gehoor blijft functioneren, zelfs wanneer de persoon bewusteloos is of zelfs in coma ligt.
3. Verzwakking
Gebrek aan voedsel en vermoeidheid kunnen iemand zo verzwakken dat hij of zij het hoofd niet meer kan optillen of zelfs niet meer door een rietje kan zuigen.
Reageer: concentreer u op het comfort van de persoon.
4. Mentale verwarring
De organen, waaronder de hersenen, beginnen uit te vallen. Weinig ziekten veroorzaken een verhoogd bewustzijnsniveau (een verhoogd bewustzijnsniveau) naarmate de dood nadert. Over het algemeen zijn stervenden zich niet meer precies bewust van hun locatie of wie er in de kamer is, spreken en reageren minder vaak, richten zich tot mensen die anderen niet kunnen zien, lijken onzinnige dingen te zeggen, raken geagiteerd en rommelen door hun lakens.
Hoe te reageren: blijf kalm en stel gerust. Spreek de persoon vriendelijk aan en leg uit wie je bent terwijl je dichterbij komt.
5. Moeizame ademhaling
De ademhaling wordt onregelmatig en moeizaam. U kunt een kenmerkend ademhalingspatroon horen, Cheyne-Stokes-ademhaling (CSR): een krachtige, diepe inademing gevolgd door een pauze die vijf seconden tot een hele minuut kan duren, voordat de ademhaling krachtig wordt hervat en vervolgens weer een moeizame pauze. Dit staat ook bekend als slaapapneu, een aandoening die wordt veroorzaakt door schommelingen in de bloeddruk en de concentratie koolstofdioxide in het bloed.
De longen en keel kunnen ook overmatige afscheiding produceren die luide ademhalingsgeluiden veroorzaken, ook wel ‘ratelen’ genoemd.
Hoe te reageren: Apneu en ratelende geluiden kunnen alarmerend zijn voor de aanwezigen, maar de stervende is zich niet bewust van deze veranderingen in zijn of haar ademhaling. Nogmaals, concentreer u op het comfort van de persoon. Houdingen die kunnen helpen zijn onder andere het hoofd lichtjes omhoog op een kussen leggen, de persoon rechtop laten zitten en goed ondersteunen met kussens en een stevige rugleuning, of de persoon lichtjes schuin op zijn of haar zij leggen. Bevochtig de mond met een vochtige doek, of eventueel een plantenspuit, en smeer er lippenbalsem op.
Als er veel afscheiding uit mond en neus komt, veeg dit dan voorzichtig weg zonder te proberen de neus van de persoon te snuiten. Blijf rustig naast de persoon, houd zijn of haar hand vast of praat zachtjes tegen hem of haar.
6. Sociale isolatie
Naarmate het lichaam ophoudt te functioneren, verliest de stervende de interesse in de mensen om hem heen. Hij kan stoppen met praten, onverstaanbaar mompelen, geen vragen meer beantwoorden of zich simpelweg van anderen afkeren. Een paar
dagen voordat hij zich terugtrekt uit zijn omgeving, kan hij zijn dierbaren soms verrassen met een laatste uitbarsting van vreugde en genegenheid, die kan duren van minder dan een uur tot een hele dag.
Hoe te reageren: Wees je ervan bewust dat dit een normaal onderdeel is van het stervensproces en niets te maken heeft met je relatie met de persoon. Blijf fysiek aanwezig door de persoon aan te raken en te blijven praten, als je je daar prettig bij voelt, zonder er iets voor terug te vragen. Maak onmiddellijk gebruik van elk moment van helderheid als dat zich voordoet, want het zal snel voorbijgaan.
7. Vertraging van het urineren (urine)
Een lage vochtinname en een verlaagde bloeddruk dragen bij aan een verminderde nierfunctie. De urine wordt zeer geconcentreerd, bruinachtig, roodachtig of theekleurig. Er kan ook sprake zijn van verlies van controle over de sluitspier naarmate de dood nadert.
Hoe te reageren: Ziekenhuispersoneel kan soms besluiten dat een katheter (een slangetje) nodig is, behalve in de laatste uren van het leven. Nierfalen verhoogt de hoeveelheid gifstoffen in het bloed en kan bijdragen aan een vredig coma vóór de dood. Leg een waterdicht laken op de matras wanneer u de lakens verschoont.
8. Gezwollen voeten en enkels
Wanneer de nierfunctie vertraagt, kan vocht zich ophopen in het lichaam, vooral in gebieden ver van het hart, zoals de voeten en enkels. Deze gebieden, evenals de handen en het gezicht, kunnen opzwellen.
Hoe te handelen: Over het algemeen wordt er geen specifieke behandeling (zoals diuretica) gegeven wanneer deze zwelling verband houdt met het stervensproces. Het is een gevolg, geen oorzaak, van de naderende dood.
9. Koude extremiteiten
In de uren of minuten voor het overlijden trekt de bloedsomloop zich terug uit de ledematen van het lichaam om zich te concentreren op de vitale organen. Gedurende deze tijd worden de handen, vingers, voeten en tenen koud. De nagels kunnen er bleek of blauwachtig uitzien.
Hoe te reageren: Een warme deken kan de persoon comfortabel houden en helpen bij het behouden van het bewustzijn. De persoon kan klagen over het gewicht van de deken, dus wikkel hem niet te strak om zich heen.
10. Gemarmerde aderen
Huid die eerst egaal bleek of grauw was, ontwikkelt een opvallend patroon van paarsachtige/blauwrode vlekken, wat een van de tekenen is dat de dood nabij is. Dit is het gevolg van een vertraagde bloedcirculatie. Deze vlekkenpatronen verschijnen eerst op de voetzolen.
Hoe te reageren: er is niets bijzonders te doen.
Let op: De hierboven genoemde tekenen van overlijden beschrijven een natuurlijk sterfproces. Ze kunnen van persoon tot persoon verschillen. Als iemand kunstmatig in leven wordt gehouden (beademing, voedingssonde), kan het sterfproces anders verlopen.
Het kennen van deze verschillende signalen kan je helpen deze pijnlijke tijd door te komen zonder je nog meer verloren te voelen dan je al bent. En als deze brief niet op jou van toepassing is, verheug je dan en koester vooral elk moment terwijl je dierbaren nog levend en wel naast je zijn.
Op uw gezondheid!
Jean-Marc Dupuis
